رُوِیَ عَن رَسولِ الله صلی الله علیه و آله و سلم قال: «إِنَّ الغَیرَهَ مِنَ الایمانِ؛[1] غیرت از نشانه های ایمان است. بحث راجع به تربیت بود که تربیت، از غیرت نشأت گرفته و به معنای روش دادن است؛ روش رفتاری و گفتاری. عرض کردم انسان غالباً در چهار محیط ساخته می شود؛ محیط خانوادگی، آموزشی، شغلی و رفاقتی و فضای پنجمی هم هست که حاکم بر آنها است و در آینده به آن اشاره خواهم کرد. بحث ما به محیط آموزشی رسید و گفتیم در باب محیط آموزشی آیات و روایات متعدّدی وجود دارد که تعلیم را در کنار تربیت مطرح کرده است و هیچ گاه نمی شود تعلیم بدون تربیت باشد. تفکیک بین این دو مورد یعنی بین تعلیم و تربیت ممکن نیست. یعنی هر تعلیمی، یک نوع تربیت را همراه دارد. در جلسه گذشته آیات و روایات را مطرح کردم و دیگر تکرار نمی کنم.
به این جا رسیدیم که مقطع زمانی تعلّم و آموزش، یعنی از هفت سالگی تا بیست و یک سالگی، که مسأله آموزش و یادگیری در آن دوره مطرح است، مقطعی است که اثرگذاری تربیتی اش بر روی انسان بیش از مقاطع دیگر عمر او است. در روایت هم این مطلب بود و گفتیم که از طرفی هم اگر رابطه بین «استاد و شاگرد» و «معلّم و دانش آموز»، همراه با چاشنی محبّت باشد که غالباً هم این طور هست، وقتی با احساس تفوّق و برتری علمی آمیخته می شود، اثر تربیتی استاد بر روی شاگرد تشدید می شود.
گام اوّل: دقّت در معلّم
در این جلسه وارد مسأله رابطه بین «استاد و شاگرد» و «معلّم و متعلّم» می شوم که همین روند در معارف نیز هست. این مطلب را با یک روش خاص و به صورت فهرست وار عرض می کنم. در معارفمان روی «معلّم» خیلی تکیّه شده است، که انسان باید در انتخاب معلّم مراقب باشد. این نیست مگر برای اینکه همیشه تعلّم همراه با تربیت است. در ذیل این آیه شریفه «فَلْینْظُرِ الْإِنْسانُ إِلی طَعامِهِ»[2]روایتی از امام باقر علیه السلام نقل شده است که حضرت فرمودند: «عِلْمُهُ الَّذِی یأْخُذُهُ عَمَّنْ یأْخُذُهُ»[3]مُراد از این که انسان در خوراکش دقّت کند، این نیست که انسان به لقمه ای که بر می دارد، نگاه کند که دارد چه می خورد! مثلاً ببیند موادّش چیست، چه ویتامین هایی در آن هست و امثال اینها؛ بحث شکم مطرح نیست! بحث این است که: «عِلْمُهُ الَّذِی یأْخُذُهُ عَمَّنْ یأْخُذُهُ»؛ یعنی به علمی که دارد می آموزد نگاه کند که از چه کسی دارد می آموزد.
